مبانی نظری و پیشینه تحقیق سازمان دهی و مدیریت کلاس

مقدمه:

توانایی اداره کلاس و ایجاد رفتار مطلوب در دانش‌آموزان، بخشی مهم از کار معلم در کلاس و زمینه مناسب برای یادگیری است. به نظرمی رسد معلم برای اداره مطلوب کلاس به دو مهارت نیاز دارد:

برقراری ارتباط موثر و مثبت با دانش‌آموزان

مدیریت کلاس

این دو مهارت باعث تسهیل امر آموزش و کاهش رفتارهای نامطلوب در دانش‌آموزان می‌شود. جو کلاس در هرشرایط بر نگرش دانش‌آموزان نسبت به مدرسه، مطالعه، تحصیل و حتی خود پنداری آنان تاثیر می‌گذارد (کدیور، 1382، 227).

ارتباط مناسب میان معلم و دانش‌آموز، اغلب محور اثر بخشی معلم است. ارتباط مفید مستلزم آن است که معلمان از شناخت لازم وجامع هم نسبت به موضوع درسی وهم نسبت به دانش‌آموزان خویش برخوردار باشند، چنین امری برایجاد یک پل ارتباطی بین دانش‌آموزان و موضوع درسی کمک می‌کند، معلمان را نیز قادر می‌سازد که موضوع درسی را به شاگردان خویش تفهیم کنند. برعکس ارتباط سطحی و ضعیف میان معلم و دانش‌آموز موجب می‌شود که حتی یادگیری مطالب ساده نیز میسرنباشد. بنابراین روابط مبتنی بر محبت، احترام و باور متقابل میان معلم و دانش‌آموز می‌تواند بر میزان انگیزه دانش‌آموز تاثیر گذارد.

مدیریت کلاس درس به مفهوم ایجاد شرایط لازم برای تحقق یادگیری است و بر این اساس می‌توان گفت که مهارتهای مدیریت کلاس زیر بنای کل موفقیت درتدریس است. این امر در کلاس‌های درس مدارس ایران که مملو از دانش‌آموزان است، ازاهمیت خاصی برخوردار است. برای اعمال مدیریت بر کلاس درس و ایجاد شرایط بهینه برای یادگیری، خود معلم باید فردی کارا باشد تا از مهارتهای مدیریت کلاس درس بهره بگیرد.

و لازم است که معلمان با شیوه‌های مدیریت کلاس و مهارت‌های ارتباط با دانش‌آموز آشنا بوده، برحسب موقعیت و فضای کلاس آن را به نحو مطلوب به کار ببندند.

مبانی نظری تحقیق

در این بحث ابتدا مباحث نظری مفهوم مدیریت کلاس و سپس ادبیات مفهوم فراشناخت بررسی شده است.

تعاریف مدیریت کلاس

با توجه به گستردگی مفهوم مدیریت، تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است که می‌توان گفت از لحاظ تاکید بر روی جنبه‌های مختلف کلاس درس متفاوت هستند. برخی تعاریف، مدیریت کلاس را هم معنا با واژه انضباط توصیف کرده‌اند. چنانکه به بیان کوهن (1996) مفهوم مدیریت آنچنان که در دنیای اقتصاد بکار میرود بیانگر نقش سرپرستی وکنترل کننده درارتباط با کارکنان است؛ ازاین رو می‌توان با کمی‌تسامح این تعریف را در مدیریت آموزش و کلاس درس به کاربرد. مدیریت کلاس بیشتر یک برنامه انضباطی است که شامل باورها و ارزشها ی معلم، راجع به انضباط می شود

(دنیس مور، 2003).

همچنین دویل (1986) مدیریت کلاس را ایجاد و حفظ نظم اجتماعی، به منظور آرامش و یادگیری بهتر تعریف می کند. به بیان او این واژه با اندک خوش بینی برابر با انضباط است «درمان بدرفتاری‌ها و اختلالاتی که درمحیط آموزش رخ می دهد» (زاکرمن، 2000). ولفگانگ و گلیکمن دریک تعریف جامع از مدیریت کلاس آن را دارای سه جنبه اساسی می‌دانند؛ به گفته آنها مدیریت کلاس، کلیه تلاشهای معلم برای سرپرستی فعالیتهای کلاس است که شامل تعاملات اجتماعی، رفتار دانش‌آموزان ویادگیری است؛ بنابراین مدیریت کلاس، انضباط را در بر می‌گیرد ولی محدود به آن نیست (مارتین، 1996).

مدیریت کلاس شامل اقداماتی است که معلم برای ایجاد نظم، درگیر کردن دانش‌آموزان یا جلب مشارکت آنان انجام می‌دهد. برای مثال دوک (1979) مدیریت کلاس را عبارت از مقررات و روشهای ضروری ایجاد وحفظ محیطی می‌داند که درآن آموزش و یادگیری بتواند اتفاق بیفتد. اخیرا مفهوم پردازی تعریف مدیریت کلاس با مطرح شدن پیچیدگی محیطی که در آن راهبردها و روش‌ها اجرا می شوند ونیز فضایی که در آن اهداف معلم در رفتار مدیریتی انجام می‌گیرد، گسترش یافته است. بطور مثال دویل (1989) آن را به شکل زیر خلاصه می‌کند: " اقدامات وراهبرد‌هایی که معلمان برای حل مسئله نظم در کلاس‌ها به کار می‌برند ". به نظر جکسون (1968) پیچیدگی مدیریت کلاس ناشی از چندین ویژگی تدریس در کلاس است که عبارتند از چند بعدگرایی (رویدادها وافراد گوناگون)، هم زمانی (رویداد‌های زیادی که دریک زمان رخ می‌دهد)، عدم قابلیت پیش بینی (رویداد‌ها وپیامدها)، عمومیت (رویدادها اغلب در حضور اکثر یا همه دانش‌آموزان رخ می‌دهد)، و تاریخ (اقدامات ورویداد‌ها دارای گذشته و آینده هستند). گروهی از تعاریف مدیریت بر کارکرد سازمان دهی مدیریت کلاس تاکید می‌کنند، از آن جمله وانگ؛ (1998) مدیریت کلاس را همه کارهایی می‌داند که معلم در جهت سازمان دهی دانش‌آموزان، فضا، زمان و مواد انجام می دهد که این کار به پرورش همکاری، درگیرشدن دانش‌آموزان در فعالیتهای کلاس و ایجاد یک محیط پر بار می انجامد (دولیتل، 2000).

جونز (1996) با تعیین پنج ویژگی عمده بر ماهیت جامع مدیریت کلاس تاکید می‌کند:

1. درک پژوهش و نظریه‌های رایج درمدیریت کلاس و نیازهای روان شناختی و یادگیری دانش‌آموزان.

2. ایجاد روابط مثبت دانش‌آموز، معلم و همکاران.

3. استفاده از روشهای آموزشی که یادگیری مطلوب را با پاسخ به نیازهای تحصیلی تک تک دانش‌آموزان و گروه کلاس تسهیل کند.

4. استفاده از روشهای مدیریت گروهی و سازمانی که رفتار ضمن کار را به حد اکثر برساند.

5. توانایی استفاده گسترده‌ای از روش‌های رفتاری و مشاوره‌ای برای کمک به دانش‌آموزانی که مشکلات رفتاری جدی ازخود بروز می‌دهند (جونز،1996).

اهداف مدیریت کلاس

مدیریت صرف، برای ایجاد نظم در کلاس بی فایده است و استفاده از فنون مدیریت در کلاس آن هم برای آرام نگه داشتن دانش‌آموزان از نظر اخلاقی درست نیست. پس هدف از مدیریت در کلاس چیست؟

ولفلوک (1995) سه دلیل بر ضرورت مدیریت ذکر کرده است.

زمان بیشتر برای فراگیری: اگر با استفاده از یک زمان سنج، آگهی‌های تجاری که در طول یکی ازفیلمهای تلویزیونی پخش می‌شوند، اندازه بگیرید، متوجه می شوید که حداقل یک چهارم برنامه ها

به آگهی‌های تجاری اختصاص داده می‌شود. اگر از روشهای مشابهی نیز در کلاسها استفاده شود از اینکه زمان کمی صرف تدریس مفید می‌شود شگفت زده خواهید شد. هر روز به علت بی نظمی‌ها درکلاس، وقفه‌های ایجاده شده دردرس، تکالیف ناقص و تغییرات نامناسب، دقایق مفید ازدست می روند؛ هرچند زمانی که به طور مفید صرف کارهای درسی می‌شود، ازیک کلاس به کلاس دیگرمتغیر است، با این حال تقریبا 25% درصد از زمان مفید دریک سال تحصیلی ضایع می شود، گاهی اوقات علل این مساله غیر قابل اجتناب است ولی می‌توان این علل را تا حدودی مهار کرد.

بدیهی است که دانش‌آموزان مطالبی را بهتر می آموزند که فرصت آموختن آنرا داشته باشند. از این رو یک هدف مهم مدیریت درکلاس افزایش تعداد دقایق قابل استفاده برای یادگیری است که بطور معمول زمان اختصاص یافته نامیده می‌شود. اما صرف اختصاص دادن زمان بیشتر برای یادگیری، به تنهایی به موفقیت منجر نخواهد شد. بنابراین زمان، هنگامی ارزشمند است که ازآن به طور موثر و کارآمد استفاده شود. روانشناسان شناخت گرا روشی را که دانش‌آموزان برای پردازش اطلاعات به کار می‌برند عامل مهم و اساسی در یادگیری وبه یاد سپاری مطالب می‌دانند. اساساً دانش‌آموزان آن چیزی را یاد می‌گیرند که به آن توجه کنند. زمانی که دانش‌آموز توجه کامل بر یادگیری‌های خاص دارد به آن زمان اشتغال یا زمان صرف شده بر روی تکلیف می‌گویند. از این رو هدف دیگر مدیریت در کلاس، بهبود چگونگی استفاده از زمان است، آن هم به گونه‌ای که دانش‌آموزان را به انجام فعالیتهای یادگیری مفید و ارزنده تشویق کنیم.