مبانی نظری و پیشینه تحقیق مهریه در اسلام

پیشینه تحقیق مهریه در اسلام

بررسی منابع دانشگاهی و تالیفات پژوهشی در خصوص مهریه و عوامل موثر بر آن نشان داد که این موضوع تحقیقی به صورت کمی و کیفی در تعداد محدودی در سطح کشور کار شده است. از آنجایی که این موضوع به عنوان یک اثر پژوهشی تنها در کشور ما قابل تحقیق است و لذا منابع خارجی مناسبی در این حوزه کشف نشد. علی ایحال با توجه به بررسی­های صورت گرفته، دسته­ای از تحقیقات دانشگاهی که بیشتر جنبه حقوقی دارند، استخراج گردیده که با معدود اثرهای جامعه­شناختی به عنوان پیشینه تحقیق ارائه می­گردد.

بررسی اجمالی مهریه در تهران

هدف تحقیق بررسی خصوصیات فردی، اجتماعی و جمعیتی زوجین شهر تهران است. این بررسی به روش اسنادی و مطالعه 10 درصد از اسناد کلیه ازدواج­های ثبت شده در تهران در 8 ماهه آخر سال 1343 انجام گرفته است. یافته نشان می‌دهد که بیشترین میزان مهریه بین 10000 تا 199999 ریال می‌باشد. هر چه میزان سواد زنان بیشتر باشد، میزان مهریه بالاتر می‌رود. کسانی که دارای تحصیلات عالی‌تر و صاحب مشاغل عالی‌تر و فنی وحرفه‌­ای و اداری باشند، مهریه زیادتری دارند. میزان مهریه نسبت به دفعات ازدواج کم می‌شود. پایین بودن سن دختران با میزان مهریه رابطه نزدیکی دارد. در تمام گروه­های سنی، تعداد زن و شوهری که با هم نسبت خویشاوندی ندارند، زیادتر است. به­طور کلی در تمام مشاغل ازدواج مردان بین سنن 29-25 سال ازدواج زنان بین سنین 17-15 سال است. تعداد بی‌سوادان و یا کم‌سوادان در بین زنان و مردان برابر است، ولی در سطح تحصیلاتی دیپلم و لیسانس به بالا تعداد مردان خیلی بیشتر از زنان است. تعداد مردان شاغل بیش از زنان شاغل است. مردان بیشتر در مشاغل تخصصی و فنی، حمل و نقل، تولید، معاون، ارتش و زنان بیشتر در مشاغل منشی‌گری، اداری و خدماتی مشغول به کار هستند.

سیر تحول مهریه در آراء فقها

این اثر که بر مبنای تحقیق کتابخانه­ایی صورت گرفته است به بررسی مسائل مختلفی از مسائل مهریه بر مبنای تحریر الوسیله امام خمینی پرداخته که در ضمن جمع­آوری و ارائه آرای فقها، به بررسی میزان اتفاق و اختلاف­نظر فقها در هر دوره پرداخته است که محرک اصلی انجام کار این عقیده رایج بود که بحث مهریه به علت داشتن پشتوانه آیات و روایات از اختلاف کمی برخوردار است. به همین جهت برای دریافت صحت و سقم این ادعا به بررسی آرای فقها پرداخته شد که در برخی موارد حتی اختلاف فتوای یک فقیه در دو اثر خود نیز بدست آمد. روش کار به این صورت است که پس از جمع­آوری نظرات و دسته­بندی آن در سه دوره و با اضافه کردن نظر امام خمینی به صورت مجزا و همراه کردن ادله هر فتوا از منظر آیت الله مکارم، به نتیجه­گیری پرداخته است. از جمله نتایج این تحقیق ­می­توان به اختلاف فاحش در مساله­های اجاره نفس، صحت یا فساد عقد در عقدی که با مهر فاسد منعقد شده است، مهر و پدر زن، فوت یکی از زوجین در عقد مفوضه، میزان مهرالمثل، فوت زوج قبل از دخول و... اشاره کرد که اگرچه دارای یک پشتوانه قوی هستند اما با اختلاف بسیار روبرو شده­اند.

تحلیل فقهی حقوقی امکان محدود ساختن میزان مهریه

در این رساله از نظر فقهی و حقوقی و به استناد قواعد عمومی قراردادها، برای حل مشکل مهریه سنگین و غیرمتعارف، راه حل حقوقی ارائه داده است و عنوان داشته در صورتی که مبلغ مهر رقم سنگین و غیرمتعارفی را تشکیل دهد که ایفای آن غیرمقدور باشد یا اراده جدی در پذیرش یا اجرای آن وجود نداشته باشد یا میزان آن آنقدر زیاد باشد که از دید عرف پذیرش چنین تعهدی عقلایی نباشد، می­توان میزان مهریه را با توجه به سه قاعده مقدورالتسلیم بودن، قصد جدی داشتن در توافقات و عقلایی بودن، محدود به حدودی که مقدور و متعارف باشد، نمود.

بررسی آیات الاحکام مهریه از دیدگاه فقیهان شیعه و سنی

نگارنده در این رساله بر این است که مسایل فقهی مهریه را با توجه به مفاد آیات استخراج شده، تشریح نماید احکامی مانند مقدار مهر، اقسام آن، وضعیت آن در قبل و بعد از دخول و همچنین احکام عدم تعیین مهریه در هنگام عقد نکاح.

بررسی وضعیت حقوقی مهریه‌های غیر مقدورالتسلیم در حقوق ایران

توافق بر تعیین مهر، توافقی است تبعی و پیوستگی آن با عقد نکاح از رابطه شرط و عقد نیز کمرنگ­تر است. زیرا نه خود عقد و نه التزام به آن بر حسب انشا وابسته به پرداخت مهر نیست. با توجه به اینکه مهریه در زمره حقوق خاصه زوجه به شمار آمده و نقش بسزایی در روابط زوجین ایفا می­کند و نظر به اینکه یکی از مشکلات اساسی مرتبط با مهر، غیر مقدور التسلیم بودن مهریه­های تعیینی می­باشد، لذا بررسی اینکه آیا وجود قدرت و توانایی زوج در تعیین مهر می­تواند از جمله شرایط صحی مهر باشد یا نه بسیار مهم جلوه می­کند. دراین پژوهش به دنبال اثبات این امر بوده که قدرت بر تسلیم از شرایط عمومی قراردادهاست و تفاوتی در این زمینه میان عقود اصلی و قراردادهای تبعی مثل شرط ضمن عقد و مهر وجود ندارد.

بررسی نظریات شهید ثانی در باب مهریه با اتکاء به کتاب مسالک الافهام و تطبیق آن با قانون مدنی

بررسی نظریات شهید ثانی در مهریه با اتکاء به کتاب مسالک الافهام و تطبیق با قانون مدنی، عنوان رساله­ای است که با تکیه بر نظریات شهید ثانی و تطبیق با قانون مدنی، احکام مربوط به مهر و دلایل احکام را بررسی و تبیین نموده است. در این رساله که در چهار فصل تنظیم شده راجع به تعریف مهر، موضوع مهر، مقدار و شرایط موضوع مهر و سایر موارد مربوطه از دیدگاه شهید ثانی و قانون مدنی، بحث و بررسی شده است. مشهور فقهاء امامیه و شهید ثانی مهر را مالی دانستند و طی به مباشرت با عقد نکاح یا از بین بردن بضح قهری، بر مرد واجب دانسته­اند، ولی قانون مدنی راجع به مهر تعریف خاصی ارائه نداده است. قانون مدنی راجع به مقدار مهر، موضوع و شرایط موضوع مهر از مشهور فقهاء امامیه متابعت نموده است. پیرامون متفرعات مهر از جمله عوامل استقرار مهر بر ذمه مرد، معیوب و تلف شدن مهر، جعل شرط در مهر و عقد نکاح، وضعیت مهر در صورت وقوع طلاق قبل و بعد از دخول، وجود حق حبس برای زن قانون مدنی با تبعیت از نظر مشهور فقهاء، به صراحت مواردی را ذکر کرده است. پیرامون اختلافات حاصله بین زوجین راجع به مهر، مقدار مهر و صفت آن همچنین راجع به اختلاف در وقوع نزدیکی و عدم وقوع نزدیکی، بین فقهاء اختلاف نظر است.

شروط ضمن عقد نکاح با تکیه بر شرط عندالاستطاعه بودن مهریه

هدف بر این است تا با نگاهی درباره شروط ضمن عقد نکاح و نظرات فقها و حقوقدانان وضعیت حقوقی این شروط بررسی شده و با تمرکز بر دو بند جدید در عقدنامه­ها قصد اصلی مسئولین برای درج این دو بند مورد توجه قرار گرفت و در نهایت مشخص گردد آیا شرط عندالاستطاعه بودن مهریه قابل پذیرش است؟

بررسی مهریه، حدود و احکام آن در فقه امامیه

هدف از تدوین این پایان­نامه علاوه بر پژوهش فقهی در خصوص حدود و احکام موضوع، بررسی تاریخچه، فلسفه حقیقی مهر از منظر اسلام، انتقاد به وضع مهریه­های کنونی، اهمیت انتخاب موضوع و تنظیم تمام موارد و فروعات مربوط به آن می­باشد. هر چند که مبنای بحث فقه امامیه می­باشد، اما در پاره­ای از موارد به مواد قانونی و نظرات خاص حقوقدانان در این زمینه نیز اشاره شده است تا رساله مذکور در حد توان از هر حیث کامل و جامع باشد. علاوه بر این که گستردگی مطالب بسیار فراوان بود، اما سعی بر آن شده که تمام موارد در چهار فصل تهیه گردند که فصل اول شامل کلیاتی چون بررسی کلمه، اسما مترادف و تاریخچه مهر می­باشد. در فصل دوم به بیان اقسام، احکام و فروعات پرداخته شده است. در فصل سوم به یکی از مسائل جدید و بسیار مهم یعنی تقویم مهریه به نرخ روز همت گردیده و نهایتاً در فصل چهارم، پیام، ضمائم، نتیجه­گیری و کتابنامه عنوان شده است.

هدف این پژوهش بررسی وضعیت مهریه­ی دانشجویان متاهل، شناسایی آسیب­های ناشی از مهریه و عوامل فرهنگی اجتماعی موثر بر آن بود. روش پژوهش از نوع توصیفی - پیمایشی بود که در مورد 180 نفر نمونه­ی آماری از مجموع 530 نفر دانشجویان متاهل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان که به گونه­ی نمونه­گیری طبقه­ای انتخاب شده بودند، انجام گرفت. ابزار اندازه­گیری، پرسشنامه­ی محقق ساخته بود که در سه بخش اطلاعات جمعیت­شناختی، شناسایی آسیب­های ناشی از مهریه و شناسایی عوامل آسیب­زا در مقیاس لیکرت تنظیم گردید. پایایی پرسشنامه براساس آلفای کرونباخ، برابر 89/0 در شناسایی آسیب­ها و 86/0 در شناسایی عوامل آسیب­زا برآورد شد. داده­های پژوهش با استفاده از روش تحلیل عاملی تجزیه و تحلیل شد. یافته­های بدست آمده از تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که مهریه سبب ایجاد آسیب­های خانوادگی، آسیب­های اجتماعی، آسیب­های اقتصادی و آسیب­های فرهنگی به ترتیب با ضریب کفایت نمونه­گیری 82/0، 66/.، 64/. و 73/0 می­شود. همچنین، یافته­های بدست آمده از آمار استنباطی نشان داد که عوامل اجتماعی(شامل:چشم و همچشمی، جایگزین شدن ارزشهای مادی به جای ارزشهای معنوی، وجود عشق های رمانتیک، تاخیر در پرداخت یا عدم پرداخت مهریه، عدم شناسایی توانمندی­های زنان، افزایش شان و منزلت اجتماعی) (با میانگین 35/3)، عوامل اقتصادی(شامل:ارتباط مهریه با شغل، میزان دارایی و تمکن اقتصادی داماد، تاثیر سبک زندگی خانواده­ها بر مهریه، ارتباط مهریه با افزایش حقوق، افزایش تشریفات و هزینه­های زندگی، افزایش قیمت سکه و طلا) (با میانگین 33/3) بیش از حد متوسط و عوامل فرهنگی(شامل: توجه به موقعیت خانوادگی؛ تحصیلات؛ ثروت و شغل، رواج جمله چه کسی مهر را داده و چه کسی گرفته، ناآگاهی زنان نسبت به حقوق مدنی و قوانین ازدواج، دخالت نداشتن دختران در تصمیم­گیری در مورد مهریه) (با میانگین 99/2) در حد متوسط بر وضعیت مهریه موثر بودند.

پایش جامعه­شناختی مهریه

این نوشتار با تعریف لغوی مهریه، به مفهوم هدیه داماد به هنگام عقد به عروس، بیان می­شود که سنت پرداخت مهریه ضمن چیزی مشابه آن، یک سنت دیرپا و کهن از نظام‌های مختلف حقوقی خانواده در بین تمدن‌های پیشین بوده است. از جمله کارکردهای اجتماعی مهریه، ارضای نیاز فطری، بیمه اجتماعی، احساس امنیت نسبت به آینده و ارزش نمادین ذکر شده است و در ادامه مطرح می‌شود که در عصر کنونی مهریه علیرغم سفارش به سبک گرفتن میزان آن در حال افزایش است که پیامدهایی از جمله تغییر در نوع همسرگزینی، کاهش نرخ ازدواج، ایجاد خصومت و دشمنی، احتمال سوداگری و موارد دیگر به همراه دارد. در پایان پیشنهاداتی جهت کنترل روند افزایش مهریه در ایران ارائه شده است.

بررسی رابطه میزان مهریه و احساس امنیت در زنان متاهل شهر تهران در سال (1390-1388)

با توجه به افزایش میزان مهریه در سال­های اخیر پژوهش حاضر درصدد است که تا رابطه احساس امنیت و میزان مهریه در زنان متاهل شهر تهران در سال تحصیلی 1390-1388 مورد مطالعه قرار دهد. براین اساس با استفاده از نظریه چلبی درباره احساس امنیت به عنوان چارچوب نظری به بررسی رابطه آن با میزان مهریه پرداخته­ است. به این منظور تعداد 400 پرسشنامه به روش پیمایش و بر اساس روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله ای در 3 منطقه شهر تهران اجرا گردیده است. در روش کیفی یک سری سوالات باز پاسخ در پرسشنامه گنجانده شده است. همچنین مطالعه اکتشافی از طریق مصاحبه نیمه­استاندارد از سردفترداران سابقه­دار محضرخانه­های ازدواج به شیوه نمونه­گیری اتفاقی در سه منطقه شمال مرکز و جنوب تهران صورت گرفته است.